تاریخچه چندین جنگنده

15-F:

شهرت: ایگل

سازنده: مک دانل داگلاس (ایالات متحده امریکا)

در ژوئیه ی 1967 روسها طی یک نمایش هوایی در حوالی مسکو، در هواپیمای جدید را نمایش دادند که یکی بال متغیر، و دیگری شکاری با دم عمودی بود. بعدها معلوم شد که اولی میگ-13 و دومی میگ-25 بوده اند. ظهور این دو هواپیمای جدید برای غربی ها بسیار نگران کننده بود. از طرفی، مدت ها بود که در غرب جنگنده ی مناسب برای درگیری نزدیک هوایی ساخته نشده بود. ((نیروی هوایی ایالات متحده)) با درک حساسیت موضوع، طراحی جنگنده ی رهگیر دوربردی با قابلیت های برتری هوایی را به مناقصه گذاشت. از بین پیشنهادات رسیده، طرح مک دانل داگلاس برگزیده شد، و پیش نمونه ی این طرح، به نام اف-15 (ایگل)، در 27 ژوئیه ی 1972 برای نخستین بار پرواز کرد. به این ترتیب، ایگل نخستین جنگنده ی برتری هوایی ایالات متحده بعد پس از اف-86 (1948) محسوب می شود.

از ویژگی های بارز اف-15، بال پهن و ساده ی آن است که بار نسبتا کمی به آن وارد می شود. همچنین، نسبت رانش-به-وزن اف-15 در شرایط رزمی به خوبی از عدد واحد فراتر می رود. با این ویژگی ها، ایگل مانورپذیری زیادی دارد که تا امروز همچنان قابل توجه بوده است.

اولین فروند تولیدی اف-15 ای. در 25 دسامبر 1974 پرواز کرد، و در ژوئیه ی 1975 وارد خدمت نیروی هوایی شد. پس از تولید 383 فروند اف-15 ای. و 60 فروند اف-15 بی.، از اواسط دهه ی 1980 تولید مدل های اف-15 سی. و اف-15 دی.، با ظرفیت سوخت بیشتر جانشین دو مدل قبلی شد.

16-F:

شهرت: فایتینگ فالکن

سازنده: جنرال داینامیکس (ایالات متحده امریکا)

ویژگی: اولین هواپیمای تولید شده ی مجهز به سیستم کنترل پرواز-با-سیم (تمام وقت)

اف-16 جزو اولین دسته از هواپیماهایی است که به نام ((جنگنده ی با تکنولوژی پیشرفته)) (ای.تی.اف.) خوانده می شود. در ابتدای دهه ی 1970 و در پی اعلام نیاز ((نیروی هوایی ایالات متحده)) به یک جنگنده ی سبک و ارزان قیمت مؤثر در نبردهای نزدیک هوایی، برای تقویت قوای هوایی کشورهای عضو پیمان ناتو، دو شرکت نورث روپ و جنرال داینامیکس طرح هایی را پیشنهاد کردند. طرح پیشنهادی نورث روپ، به نام اف-17 (کبرا)، اصلاح شده ی جنگنده ی دو موتوره ی پی-530 بود، اما طرح جنرال داینامیکس، به نام اف-16 (فایتینگ فالکن)، جنگنده ی سبکتری بود که فقط یک موتور توربوفن داشت، و به همین دلیل، ارزان قیمت تر بود. با بر گزیده شدن طرح اف-16، پیش نمونه ی این هواپیما برای اولین بار در دوم فوریه ی 1974 پرواز کرد، و در نوامبر 1980 به خدمت گرفته شد.

موتور اف-16 همان موتوری است که در اف-15 استفاده شده، کارآیی خود را نشان داده بود. به کمک این موتور، اف-16 توان مانور زیادی دارد، مثلا می تواند سریعا از باند پرواز کنده شود، در شعاع بسیار کوچکی (در مقایسه با جنگنده های دیگر) دور بزند، و حتی تا 9g فشار را موقتا تحمل کند.

سیستم کنترل پرواز اف-16 از نوع پرواز-با-سیم است که با تغییر خودکار انحنای بال و تامین پایداری مصنوعی، کنترل هواپیما را، به ویژه در شتاب های زیاد آسان می کند. حتی اهرم فرمان این هواپیما هیچ تحرک مکانیکی ندارد. این موضوع علاوه بر منافع ویژه اش، بسیار مسئله ساز هم بوده است. همین مانور پذیری زیاد، یکی از دلایل سوانح متعدد جنگنده های اف-16 است. با یک فرمان کوچک خلبان، اف-16 معلق زده، به حالت وارونه قرار می گیرد، بدون آنکه خلبان بتواند با آلات دقیق کابینش از چنین موقعیتی آگاه شود. طبیعتا در چنین وضعیتی، اقدام خلبان برای صعود، نزولی سریع را به دنبال خواهد داشت که در ارتفاع پایین، به سانحه ای قطعی تبدیل می شود. به همین دلیل هم بنا به آمار موجود، اف-16 یکی از پر سانحه ترین جنگنده های دنیاست.

به دلیل موقعیت ورودی هوای موتور اف-16 در زیر بدنه و نزدیک زمین، و به دلیل کشش بسیار زیاد موتور، این هواپیما باید از باندهای تمیز استفاده کند تا ذرات کوچک روی باند به درون موتور کشیده نشود. با وجود این نکته ی منفی، اف-16 قابلیت انجام عملیات در هر گونه شرایط جوی را داراست.

18-F:

شهرت: هورنت

نامگذاری نظامی کانادایی: سی.اف-18

نامگذاری نظامی اسپانیایی: سی-15، سی.ئی.15

سازنده: مک دانل داگلاس، نورث روپ (ایالات متحده ی امریکا)

وقتی که در اواخر دهه ی 1960 ((نیروی هوایی ایالات متحده)) مناقصه ای را برای تامین جنگنده ی مورد نیازش مطرح کرد، شرکت نورث روپ با استفاده از تجربه ی حاصل از مطالعات برنامه ی هواپیمای آزمایشی پی-530 (کبرا)، طرح اف-17 را در رقابت با طرح جنرال داینامیکس اف-16 پیشنهاد کرد. این هواپیما نتوانست در آزمایش های پروازی بر رقیبش چیره شود، و نتیجتا نیروی هوایی اف-16 را برگزید. مدتی بعد، نیروی دریایی هواپیمای اف-14 را برای جانشینی فانتوم 2 بر روی عرشه ی ناوهای هواپیمابر انتخاب کرد، اما اف-14 بسیار بیشتر از حد پیش بینی شده پرهزینه بود، و امکان تامین نیازهای گسترده ی نیروی دریایی با آن وجود نداشت. بنابراین، نبروهای طی برنامه ای به نام ویفاکس خواستار ساخت یک هواپیمای جنگنده ی چند مأموریته ی ارزان قیمت، برای تکمیل نقش اف-14 شد. این بار، در شرکت مک دانل داگلاس و نورث روپ بر مبنای همان طرح اف-17، مشترکا هواپیمای جدیدی را طراحی کردند. با تقسیم کار به صورت 60% برای مک دانل داگلاس و 40% برای نورث روپ ، محصول همکاری این دو شرکت، به نام اف-18، ساخته شد، و در 18 نوامبر 1978 برای نخستین بار پرواز کرد. به دلیل تطابق مناسب قابلیت های پروازی اف-18 با نیازهای اعلام شده، نیروی دریایی این هواپیما را پسندیدند، و قرارداد تولید آن را با سازندگانش منعقد کردند.

طبیعتا اف-18 نسبت به به طرح اولیه ی اف-17 نبازمند اصلاحاتی بود که آن را بر روی عرشه تطبیق دهد. بعضی از این اصلاحات، بهبود سیستم بالچه، تقویت موتور و ارابه های فرود، افزایش سطح بال، افزودن ویژگی تاکردن بال ها، و تقویت سازه ی بدنه (برای تحمل کابل های ترمز) بود. علاوه بر بالچه های لبه ی حمله و لبه ی فرار، که امکان فرود آرام را فراهم می کند، مقطع بال پیشرفته ی اف-18 هم رفتار ملایمی در سرعت های نسبتا کم و زاویه های حمله ی زیاد دارد، به همین دلیل ناسا در تحقیقات اخیرش درباره ی رفتار هواپبما در زاویه های حمله ی پس واماندگی، از اف-18 استفاده کرده است. به کمک همین مقطع بال، اف-18 با بیشترین وزنش (در مأموریت تهاجمی)، بدون نیاز به باد شدید مقابل و بدون استفاده از پس سوز، می تواند از روی عرشه ی به هوا بلند شود.

تحویل هورنت به نیروی دریایی و تفنگداران دریایی ایالات متحده از مه 1980 آغاز شد، و در 1978 خاتمه یافت. مجموع ساعات پرواز اف-18ها در آوریل 1990 به یک میلیون ساعت رسید، و در 17 سپتامبر 1993 از دو میلیون ساعت فراتر رفت.

F-22:

نامگذاری سازنده: شماره 645

شهرت: لایتنینگ 2

سازنده: لاکهید مارتین (ایالات متحده امریکا)

استراتژی نظامی حضور نیروهای زمینی فقط به شرط تامین برتری هوایی، همواره مورد توجه و پیگیری امریکایی ها بوده است. با این حال، ظهور هواپیما های روسی میگ-29 و سوخو-27، در ادعای بی رقیب بودن جنگنده های اف-15 و اف-16 تردید هایی به وجود آورد بنبراین، ((وزارت دفاع ایالات متحده)) برنامه ی ((جنگنده ای با تکنولوژی پیشرفته)) (ای.تی.اف.) را مطرح کرد که یکی از اهداف مهمش، استفاده از تکنولوژی کم پیدایی بود.

دو رقیب اصلی در این برنامه، شرکت لاکهید مارتین (با مشارکت بوئینگ، جنرال داینامیکس و پرات اتد ویتی) و شرکت نورث روپ (با مشارکت مک دانل داگلاس و جنرال الکتریک) بودند که چهار طرح مختلف را عرضه کردند. با تامین بودجه، طرح وای.اف-22 پیشنهادی لاکهید مارتین و طرح وای.اف-23 پیشنهادی نورث روپ به مرحله ی ساخت رسیدند، و وای.اف-22 دو روز پس از رقیبش، در 29 اوت 1990 اولین پروازش را انجام داد. هر چند طرح نورث روپ تا حدی بلند پروازانه تر ارزیابی شد، وای.اف-22 طرحی محافظه کارانه و اندکی ارزان قیمت تر بود. البته طراحان لاکهید مارتین در ضمن طراحی متوجه شده بودند که نمی توانند به همه ی اهداف برنامه ی ای.تی.اف. برسند. بنابراین، آن ها تلاش خود را از رسیدن به بیشترین کم پیدایی اندکی منحرف کردند، و به چالاکی در جنگ های هوایی زیر صوتی، اعتمادپذیری و سهولت تعمیر و نگهداری توجه بیشتری کردند. از طرف دیگر، طراحان نورث روپ برای رسیدن به بیشترین کم پیدایی، توجه بسیار بیشتری داشتند. سرانجام، طرح وای.اف-22 برنده ی مناقصه ی ای.نی.اف شد.

اف-22 همانند اف-15 قادر به حمل هشت فروند موشک هوا به هواست. اما بر خلاف اف-15، این موشک ها را درون بدنه حمل می کند. به استناد آزمایش های انجام شده، ((نسبت کشتار)) اف-22 پنج برابر بیش از جنگنده های سلفش است. تقلیل نفرات مورد نیاز برای تعمیر و نگهداری اف-22 به نصف تعداد موردنیاز برای اف-15، سرعت ورود آن را به عملیات افزایش می دهد.

در سراسر بدنه ی اف-22 همه ی فلزات سطوح درونی و بیرونی با مواد جاذب امواج رادار (آر.ای.ام) و رنگ های جاذب امواج رادار (آر.ای.پی) پوشانده شده است. این موضوع، به همراه ملاحظات طراحی سطوح بیرونی، مقدار بازتابش امواج رادار را بسیار می کاهد. مواد به کار رفته در ساختار اف-22 شامل مواد مرکب (23%)، مواد ترموست و ترموپلاستیک (23%)، تیتانیوم (24%)، فولاد (5%)، و مواد دیگر (به اندازه ی 13%) است.

در کابین اف-22 هیچگونه نشانگر عقربه ای و یا صفحه ی مدرجی وجود ندارد، و همه ی اطلاعات، بر روی نمایشگر سر-بالا و یا صفحات تلویزیونی نشان داده می شود. سیستم کنترل کابین، چنان تدارک شده که در شرایط درگیری هوای، چه جنگ سگی و چه در درگیری دورادور، خلبان بتواند بدون برداشتن دست از روی دسته یگاز و اهرم کنترل، همه ی اعمال کنترلی را انجام دهد. سیستم کنترل پرواز-با-سیم اف-22 ساخت شرکت جنرال داینامیکس است.

27-su:

نامگذاری ناتو: فلانکر

همخانواده: سوخو-30 ،سوخو-33 ،سوخو-34 ،سوخو-35 فسوخو-37

سازنده: سوخو(اتحاد جماهیر شوروی سابق)

در 1969 دفتر طراحی سوخو طراحی جنگنده ی دوربرد تک سرنشینه ی جدیدی را آغاز کرد که آن را تی-10 نامید. مراحل طراحی و ساخت، چنان به درازا کشید که اولین فروند از ده فروند پیش نمونه ی اولیه ی تی-10 در 20 مه 1977 برای نخستین بار پرواز کرد. چون مطالعات رایانه ای نشان داد که طرح جدید، در مقایسه با رقیب غربی اش ، یعنی اف-15 امریکایی، ویژگی های ضعیفتری دارد، میخائیل سیمونف (مسئول طرح تی-10 پس از مرگ پاول سوخو در 1975) تصمیم به تکرار مراحل طراحی گرفت. با حفظ بعضی از قسمت های نمای عمومی طرح، بقیه ی قسمت ها مجدادا" طراحی شد، و هفتمین فروند پیش نمونه ی تی-10 با ساختار اصلاح شده ای در 20 اوریل 1981 پرواز کرد. ویژگی این طرح اصلاح شده، ناپایداری آیرودینامیکی هواپیما بود که با استفاده از سیستم کنترل پرواز-با-سیم مهار می شد. پس از آزمایش های پروازی، هواپیمای جدید را سوخو-27 نامیدند و از 1983 تولید آن را آغاز کردند.

شباهت ظاهری سوخو-27 با میگ-29 نشان می دهد که هر دو گروه طراح میگ و سوخو از یک برنامه ی مطالعات مرکزی برای مقابله با جنگنده های نسل جدید امریکایی بهره برده اند. پیش آمدگی ریشه ی بال ها و ورودی های بزرگ و دو بعدی هوای موتورهای سوخو-27 بسیار شبیه میگ-29 است، ولی بلندتر بودن ارابه های فرود حمل تسلیحات بیرونی بیشتری را برای طرح سوخو میسر می کند. سوخو-27 با وجود جثه ی نسبتا" بزرگش به مدد سیستم کنترل پرواز-با-سیم، عملکرد پروازی قوی و قدرت مانور زیادی (به ویژه در ارتفاع پایین) دارد. ویکتور پوگاچوف، سرخلبان آزمایشی کارخانه ی سوخو، با استفاده از قدرت مانور زیاد سوخو-27 مانور جدیدی را به نام کبرا ابداع کرده است. در این مانور، پوگاچوف با کاهش سرعت هواپیما، زاویه ی پیچ آن را به حدود 130 درجه می رساند، و در شرایطی که سرعت پیشروی هواپیما صفر می شود و کمی به عقب می لغزد، با افزایش توان موتورها آن را به وضعیت عادی باز می گرداند. موتورهای پرتوان لیولکا، با نسبت رانش-به-وزن بیش از واحد، در انجام این مانورها نقش اساسی دارد، این موتورها در مانورهای شدید مختلف، با ضریب اطمینان زیادی کار کرده، کمتر دچار مشکل می شود.

در 1986 تولید مدل آموزشی دو سر نشینه ی سوخو-27 یو.بی، که همه ی قابلیت های رزمی مدل اولیه به جز مانور کبرا را داراست در ایرکوستک آغاز شد. پیش نمونه ی این مدل برای اولین بار در هفتم مارس 1985 پرواز کرده بود. فعالیت گروه طراح سوخو برای بهبود قابلیت های سوخو-27 ادامه یافت، و با اصلاحاتی بر روی س.خو-27 یو.بی، برای افزودن امکان اجرای مأموریت های طولانی (تا ده ساعت یا حتی بیشتر)، طرح جدیدی شکل گرفت که ان را سوخو-30 نامیدند. توسعه ی این طرح جدید از 1988 آغاز شد، و به انجام اولین پرواز در 30 دسامبر 1989 انجامید. سوخو-30 کانال اطلاعاتی پیشرفته ای دارد، و قادر است در مأموریت مشترک با سوخو-27، اطلاعاتی را از سیستم راداری سوخو-27 کسب کند. سوخو-30 دو کابین با تجهیزات یکسان دارد، موتور آن دقیقا" همان موتور سوخو-27 است، و پایه های نسب موشک بیشتری دارد.

قبل از مطرح شدن برنامه ی توسعه ی سوخو-30، طراحان سوخو در اندیشه ی طرح جسورانه تری بودند. آن ها با مبنا قرار دادن طرح سوخو-27 اولیه، تدابیری را برای استفاده بر روی عرشه ی ناو هواپیمابر اندیشیدند، و بالک هایی را در جلوی بال ها قرار دادند. هواپیمای جدیدی که ساخته شد سوخو-33 (سوخو-27 کی) نامیدند. اولین پرواز سوخو-33 در 17 اوت 1987 انجام گرفت، و در اول نوامبر 1989 آزمایش های پروازی آن را از روی عرشه ی ناو هولپیمابر آغاز شد. تعبیه ی یک لوله ی سوختگیری هوایی، کاهش طول مخروط دم، و تدارک امکان حمل موشک دور برد ضد کشتی ماسکیتو، تغییرات دیگر سوخو-33 نسبت به سوخو-27 است.

با اعلام رسمی نیاز نیرو های نظامی شوروی (سابق) به یک هواپیمای آموزشی جنگنده ی ناونشین، طراحان سوخو با انجام تغییراتی بر روی نوع یک نفره ی سوخو-27، مدل جدید سوخو-27 کی.یو، را عرضه کردند. این هواپیمای جدید تغییراتی به شرح زیر (نسبت به مدل اولیه) دارد: طراحی مجدد قسمت پیشین بدنه، تعریض کابین برای جاگیری دو صندلی پران به صورت پهلو به پهلو، قرار دادن یک جفت بالک در جلوی بال، تعبیه ی لوله ی سوختگیری هوایی جمع شدنی، ارابه های فرود بلند تر، و یک جفت چرخ در ارابه ی فرود دماغه. بروز مشکلات مالی و تصمیم شوروی (سابق) به کاهش جنگنده های ناونشین در خواستی، باعث لغو تقاضا برای هواپیمای آموزشی ناونشین شد، اما کارخانه ی سوخو طرح خود را در نقش یک جنگنده ی-بمب افکن دو سرنشینه، به نام سوخو-27 آی.بی، پیگیری کرد، و آن را سوخو-34 نامید. سرانجام، اولین پیش نمونه ی سوخو-334 در 18 دسامبر 1993 به پرواز در آمد.

علاوه بر فعالیت های پیش گفته، گروه طراح سوخو برنامه ی اصلاحی جدی تری را هم در مورد سوخو-27 دنبال کرد، و از 1988 طراحی آزمایشی سوخو-27 ام. با تجهیزاتی به شرح زیر را مورد بررسی قرار داد: سیستم رانش چرخان موتور، بالک های کاملا" متحرک، سیستم کنترل پرواز رقمی (به جای آنالوگ استاندارد سوخو-27)، چهار نمایشگر چند کاره در کابین به جای آلات دقیق درجه ای-عقربه ای، یه صندلی پران اریب (با زاویه ی 30 درجه)، و لوله ی سوختگیری هوایی جمع شدنی. جنگنده ی جدید را سوخو-35 نامیدند. رادار چند منظوره ی سوخو-35 می تواند هشت فروند هدف پرنده را به طور هم زمان ردیابی کند.

همچنین، اصلاح نرم افزار هدایت پرواز سوخو-35 به عرضه ی سوخو-37 انجامید، و این جنگنده ی جدید در دوم آوریل 1996 برای نخستین بار به پرواز در آمد. فاصله زمانی بین دو تعمیر اساسی موتورهای سوخو-37 نسبت به سوخو-27 از 700 ساعت به 1000 ساعت افزایش یافته است. به مدد همین موتورهای پر توان و با سیستم کنترل بردار رانش، سوخو-37 مانور استثنایی کولبیت را انجام داده است. طی این مانور، هواپیما یک پشتک کامل 360 درجه در هوا می زند، و سپس در مسیر قبلی به پرواز ادامه می دهد.

2000EFA:

سازنده: یوروفایتر (آلمان، انگلستان، اسپانیا، ایتالیا)

در 1983 فرماندهان هوایی کشورهای اروپایی فرانسه، آلمان، ایتالیا، اسپانیا، و انگلستان توافق کردند که یک هواپیمای رزمی مشترک را تولید کنند.در ژوئیه ی سال بعد، مطالعات اولیه ی طرح آغاز شد، ولی به زودی در 1985 فرانسه که تمرکز بر روی ساخت هواپیمای ملی رافائل را ترجیح می داد، از ادامه ی برنامه ی مشترک کناره گیری کرد. در 10 دسامبر 1992 این طرح فراملیتی اروپایی، یوروفایتر2000 نامیده شد، و با جدیت بیشتری ادامه یافت، تا آنکه در 27 مارس 1994 پیش نمونه ی آن برای نخستین بار به پرواز در آمد. یکی از علل کندی پیشرفت برنامه ی یوروفایتر، مشکلات آلمانی ها در مورد سرمایه گذاری طرح بود. پس از تغییراتی، سهم کشورهای سازنده در ساخت یوروفایتر به صورت 30% برای آلمان ها، 37/5% برای انگلستان، 19/5% برای اسپانیا، و 13% برای ایتالیا تقسیم شد.

یوروفایتر2000 در دو مدل عمده ساخته شد. علاوه بر مدل استاندارد تک سرنشینه ی این جنگنده، مدل دو سرنشینه ای برای امور آموزشی، با قابلیت های رزمی، تدارک شده است. در اوایل کار، نباز به 765 فروند یوروفایتر پیش بینی شده بود، اما تا 1996 این تعداد به 694 فروند کاهش یافت.