یک سیستم «جستجو و شناسایی مادون قرمز» که به اختصار IRST نامیده میشود، روشی است جهت کشف و شناسایی اهدافی که تشعشعات حرارتی (مادون قرمز) متصاعد میکنند. این اهداف میتوانند هواپیماهای جت و هلیکوپترها باشند. سیستمی نظیر IRST، در طبقهبندی سیستمهای غیرفعال قرار میگیرد، بدین معنی که این گونه سیستمها، برخلاف سیستمهایی نظیر رادار، هیچگونه تشعشعی در هنگام فعالیت از خود بروز نمیدهند. این مسئله، مزیتی برای سیستمهای غیرفعال به شمار میرود، زیرا شناسایی وسیلهای که از این سیستم استفاده میکند، بسیار دشوار است.
سیستم IRST در F-14A
مزایا و محدودیتهای سیستم IRST
با این حال، به دلیل اینکه اتمسفر زمین، روشنایی ناشی از مادون قرمز ساطع شده را در فواصل دور کاهش میدهد (تا حدی که که دیگر قابل دیدن نمیشود) و همچنین به دلیل اینکه توده هوای ناسازگار نیز باعث تحلیل رفتن اثرات مادون قرمز میشود (البته نه به اندازهای که نتوان دید)، بدین جهت، برد این سیستم در قیاس با رادار، بسیار ناچیز است. اما در فواصل نزدیک و در شناسایی اهداف زاویهدار، این سیستم، به دلیل استفاده از طول موج کوتاهتر، بسیار دقیقتر از رادار عمل میکند.
IRST، از سیستمهای استاندارد و مقبول تعبیه شده در هواپیماهای شکاری نظیر «سوخوی27 فلانکر» و «اف14 تامکت» میباشد. اولین بار این سیستم، بر روی جنگندههای آمریکایی F-101 Voodoo و F-102 Delta Dagger در دههء 1960 معرفی گشت. این هواپیماها، سیستم IRST را هنگامی که وضعیت اجازه میداد، به جای رادار مورد استفاده قرار میدادند. برای مثال در جایی که یک رادار خارجی پرقدرت، به این هواپیماها در یافتن مسیر حرکت صحیح به سمت هدف کمک میکرد و هنگامی که قصد داشتند از دید سایر هواپیماها مخفی بمانند یا اینکه مورد رهگیری هواپیماهای پیشاخطار (AWACS) یا «موانع کنترل کنندهء زمینی» قرار نگیرند، سیستم IRST به آنها اجازه میداد به اهدافی که در بردشان قرار میگیرد، حمله کنند.
(موانع کنترل کنندهء زمینی: Ground Controlled Interception یا GCI)
به وسیلهء هدفیابی مادون قرمز یا با استفاده از موشکهای «شلیک کن و فراموش کن»، هواپیما قادر میشود بلافاصله به سمت اهداف مورد نظر شلیک کند، بدون آنکه نیازی به روشن کردن رادار خود و تنظیم آن داشته باشد. در غیر این صورت (عدم توفیق در هدفیابی دقیق)، هواپیماها میتوانند قبل از شلیک، رادار خود را روشن کنند و فورن بر روی هدف مورد نظر خود قفل کنند. این سیستم میتواند رابطهء تنگاتنگی با برد مسلسل داخلی هواپیما داشته باشد و از آن طریق به کار گرفته شود یا برای هواپیماهایی که قصد استفاده از رادار را ندارند، باعث یک حملهء پیشدستانه شود.
دوربین بزرگنمایی: عامل کمکی IRST
یک سیستم IRST همچنین ممکن است دارای یک دوربین بزرگنمایی کننده باشد تا این سیستم قادر شود هدف مورد نظر خود را در فواصل دور، دقیقن مورد شناسایی قرار دهد. بر خلاف کار معمول سیستم «نمایشگر فراروی مادون قرمز»، یک سیستم IRST، اطراف و اکناف هواپیما را، همانند جستجوی مکانیکی – الکترونیکی سیستم رادار، به طور کامل و دقیق مورد کاوش قرار می دهد. هنگامی که هدف یا اهدافی را یافت، هشداری به خلبان داده و یافته های خود را بر روی صفحهء نمایشگر و نسبت به وضعیت مکانی هواپیما، درست همانند رادار، نشان می دهد. به همین منوال و درست همانند کار سیستم رادار، اپراتور می تواند، سیستم را جهت جستجوی مجدد برای اهداف خاص و مورد نظرش، دوباره به کار اندازد. هنگامی که هدفی شناسایی شود یا به هنگام کاوش در یک جهت خاص، حدس بزند که هدفی شناسایی شده است، می تواند برای صحت یافته های خود، با یک هواپیمای آواکس یا یک جنگندهء رهگیر دیگر، مشورت کند.
(نمایشگر فراروی مادون قرمز: Forward Looking Infra-Red یا FLIR)
سیستم IRST در جنگندهء هندی Su-30MKI
نکته ای که باید ذکر شود این است که همانند جستجوگرهای حساس به اشعهء مادون قرمز که در نوک موشکهای حرارت یاب تعبیه می شوند، یک سیستم IRST احتمال بسیاری دارد که خروجی اگزوز یک هواپیمایی را که در حال دور شدن است کشف نماید تا هواپیمایی که از رو به رو در حال نزدیک شدن باشد. این بدان معنی است که بسیاری از هواپیماهای جت، که تشعشعات مادون قرمز فراوانی از خود برجای می گذارند، در صورتی که در حال دور شدن از منبع جستجوگر IRST باشند، یعنی خروجی اگزوز آنها، در مقابل سنسور IRST قرار داشته باشد، می توانند از فواصل دور، مورد شناسایی این سیستم قرار گیرند. با این حال، در بسیاری از سیستم های پیشرفته تر IRST - همانند نوعی که در شکاری F-14 تعبیه شده است - حساسیت کافی برای کشف حرارت هواپیماهای نزدیک شونده از روبه رو نیز به خوبی عمل می نماید. این حرارت می تواند به دلیل اصطکاک هوا و بدنهء هواپیما بوده یا ناشی از موتورها باشد.
سیستم IRST در جنگندهء MiG-29OVT یا MiG-35
فاصله یاب لیزری: مکملی برای سیستم های IRST
سیستم های IRST، اغلب با یک فاصله یاب لیزری، هماهنگ می شوند. این فاصله یاب، عمدتن به منظور فراهم آوردن یک آتش دقیق و حساب شده برای مسلسل هواپیما، یا شلیک موشکهای هوا به هوا به کار گرفته می شود. بدون دانستن دقیق فاصله تا هدف (که تخمین فاصلهء اثر حرارتی کشف شده از هدف یا سایر منابع، ممکن است کاملن غلط از آب دربیاید)، سیستم IRST تنها می تواند جهت حرکتی هدف کشف شده را به اطلاع برساند که این، اطلاعی کافی جهت استفادهء تسلیحات علیه هدف نمی باشد.
IRST و FLIR
سیستم های «جستجو و شناسایی مادون قرمز» (IRST) و «نمایشگر فرا روی مادون قرمز» (FLIR)، گاهی اوقات می توانند به جای یکدیگر به کار گرفته شوند، اما سیستمی که دارای عملکرد جستجو و شناسایی کنندهء خودکار می باشد، نسبت به سیستمی که به طور ثابت و غیرخودکار، تنها فضای مقابل را مورد کاوش قرار می دهد، دارای برتری می باشد. مهمتر اینکه امروزه نظر کارشناسان بر این است که سیستم IRST نسبت به FLIR، اغلب چیزی فراتر از یک دوربین مادون قرمز و یک نمایشگر اطلاعات کسب شدهء مربوط به آن، می باشد.
سیستم FLIR در MiG-27
سیستم IRST امروزه کاربردی فراتر از شناسایی اهداف هوایی پیدا کرده است، این سیستم می تواند اهداف زمینی را نیز شناسایی و کشف نماید، در حالی که سیستم FLIR تنها برای اهداف زمینی قابل استفاده می باشد.