Su-24 Fencer

از اوائل دههء 1960، فقدان یک بمب‏افکن تاکتیکی، در سازمان رزم نیروی هوایی اتحاد شوروی احساس می‎شد. پس از حملهء موفقیت‏آمیز نیروی هوایی اسرائیل در ژوئن 1967، که منجر به نابودی کامل توان نیروی هوایی اعراب شد و به کارگیری تاکتیک پرواز در ارتفاع پست، که منجر به غافلگیری کامل سیستم‏های راداری پدافند اعراب گردید، نیاز به یک بمب‏افکن تاکتیکی که قادر باشد در ارتفاع پست پرواز کرده و به دور از پدافندهای زمینی و هواپیماهای شکاری غرب، عملیات ضربتی خود را به انجام برساند، در نیروی هوایی شوروی و هم‏پیمانان آن احساس گردید. نیروی هوایی مصر که تا سال 1973، از تجهیزات نظامی روسی بهره می‏برد، در جریان درگیری‏ها با اسرائیل، هیچگاه به موفقیتی دست نیافت. هواپیماهای ضربتی روسی نظیر سوخوی7، 20 و 22 در برابر فانتوم‏های اسرائیلی، همواره از پیش بازنده محسوب می‏شدند. جنگنده‏های ضربتی سوخو، نه از نظر آویونیک و نه از نظر توانایی‏های رزم هوایی، به پای فانتوم‏‎های اسرائیلی نمی‏رسیدند.

در اوائل دههء 1960، برنامهء ساخت سوخوی24 جهت جایگزینی هواپیماهای قدیمی Ilyushin Il-28 و Yakovlev Yak-28 در اتحاد شوروی آغاز گردید. مشخصات مورد نیاز که باید در ساخت هواپیمای جدید لحاظ می‏‎شد، به سال 1964 اعلام گردید: هواپیمایی ضربتی، با قابلیت انجام عملیات در هرگونه شرائط آب و هوایی، با قدرت دست‏یابی به سرعتهای مافوق‏صوت در ارتفاعات پست و دارای استاندارهایی بالایی در ناوبری و انجام حملات بسیار دقیق علیه اهداف زمینی.

جهت دست‏یابی به حداقل مسافت جهت برخاست از روی باند، شرکت سوخو، همانند رقیب خود، شرکت میگ، که در طراحی هواپیمای میگ23 از بالهای متغیر استفاده کرده بود، و همچنین در راستای طرح هواپیمای ضربتی سوخوی17، در طراحی هواپیمای جدید خود نیز از بالهای متغیر استفاده نمود. هواپیمای جدید شرکت سوخوی، اولین پروازش را به سال 1970 به انجام رسانید و شایستگی خود را جهت تولید انبوه به اثبات رساند. تا سال 1981، تحلیلگران غربی، هواپیمای ضربتی جدید شوروی را سوخوی19 یا Su-19 می‎نامیدند.

با تولید انبوه هواپیمای جدید ضربتی شرکت سوخو با کد Fencer-A که پرواز اولیه‏اش را به تاریخ دسامبر 1971 به انجام رسانده بود، این هواپیما، به سال 1974 رسمن وارد خدمت در نیروی هوایی اتحاد شوروی گردید. تا پنج سال پس از ساخت سوخوی24، مقامات ناتو، هنوز تصویر روشنی از این جنگنده در اختیار نداشتند، تا اینکه این هواپیما، به خدمت نیروی هوایی آلمان‏شرقی درآمد. در آن زمان بود که نام سوخوی24، همانند میگ25، در غرب، وحشت ایجاد می‎کرد. بر خلاف تحلیل‏گران نظامی غرب که به سوخوی24 نام Fencer اطلاق کرده بودند، خدمهء روسی سوخوی24 به دلیل ظرفیت و توانایی بالای این هواپیما در بارگذاری و تطبیق انواع مهمات، به این جنگنده نام Chemodan (چمدان یا ???????) داده بودند.

اف111 ، سوخوی24 و پاناویا تورنادو

بمب‏افکن سوخوی24 اغلب با بمب‏افکن آمریکایی F-111 قیاس می‏شود، اما با وجود تشابه ابعاد آن با اف-111، سوخوی-24 به هیج وجه با جنگندهء اف-111 در زمینه‏های برد پروازی و میزان قابلیت بارگذاری مهمات برابری نمی‏کند و از اف-111 ضعیف‏تر است. قابلیتهای سوخوی24 بیشتر به جنگندهء ضربتی Panavia Tornado شباهت دارند، هرچند که ابعاد تورنادو نیز از سوخوی24 کوچکتر است، اولی بازهم به دلیل موتورهای کم کشش و بسیار پرمصرف نصب شده در سوخوی24، از تورنادو نیز در وجه برد و قابلیتهای پروازی عقب می‏ماند!

سوخوی24، در انواع گوناگونی عرضه شده است که هرکدام در ناتو‌، به اسامی خاص معروف هستند. طراحی بهترین و کامل‏ترین مدل سوخوی24 که Fencer-D یا Su-24M نامیده می‎شود، از سال 1978 آغاز شد و به سال 1983، این مدل رسمن وارد خدمت در نیروی هوایی شوروی گردید.

دو مدل ویژهء سوخوی-24 که از روی مدل M اقتباس شده‏اند، عبارتند از :

Su-24MR  Fencer-E

هواپیمایی است مخصوص عملیات شناسایی با تجهیزات پیشرفتهء عکاسی، فیلمبرداری و شنود که توان دقیق آن تاکنون پوشیده مانده است.

Su-24MP  Fencer-F

جمع آوری کنندهء ELINT یا ELectronic Signals INTelligence (جنگنده‏ای ویژهء شنود و جمع‏آوری سیگنالهای الکترونیکی) جهت شناسایی رادارها و سیستم‏های دفاع هوایی دشمن.

Su-24MK

MK، گونهء صادراتی جنگندهء Su-24M بر اساس کاهش قابلیتهای Su-24M.

اولین کاربرد نظامی سوخوی24 به سال 1984 و در جنگ افغانستان به وقوع پیوست. به دنبال آن، سوخوهای24 روسی در جریان بحران چچن در دههء 1990، به کار گرفته شدند. اما دقت بمباران این بمب‏افکن، در جریان جنگ با شورشیان چچن، بسیار مورد انتقاد قرار گرفت، زیرا در طراحی سوخوی24، اصل بر دقت هدفگیری بوده است که متاسفانه در چچن، بمبارانهای گستردهء انجام شده توسط سوخوی24، اغلب منجر به تلفات و خسارات زیاد به غیرنظامیان گشته است.

تاکنون تعداد 1200 فروند از گونه‏های مختلف سوخوی24 برای اتحاد شوروی ساخته شده است. امروزه تعداد قابل توجهی از این هواپیماها، در خدمت کشورهای آذربایجان، بلاروس، قزاقستان، روسیه، ازبکستان و اوکراین قرار دارند. تقریبن تعداد 577 فروند سوخوی24 عملیاتی در اختیار روسیه قرار دارد که تعداد 447 فروند به نیروی هوایی روسیه و 130 فروند دیگر نیز به نیروی دریایی روسیه تعلق دارد. حدود 300 فروند سوخوی24 هنوز در سازمان رزم نیروی هوایی روسیه فعال هستند که طبق برنامه‏ریزی انجام شده، قرار است به زودی با بمب‏افکن‏های سوخوی34 جایگزین گردند؛ ضمن اینکه جهت جایگزینی سوخو24 های نیروی دریایی روسیه، نمونهء‌ دریاپایهء سوخوی34 یعنی Su-32FN طراحی و در نظر گرفته شده است.

اگرچه سوخوی24 در زمان خود، به دلیل ناآشنا بودن، جنگنده‏ای ترسناک برای جهان غرب تصور می‏شد، اما امروزه، به دلیل نقائص و ضعف‏های گوناگون، در حال جایگزینی با جنگندهء ضربتی پیشرفتهء Su-34 Fullback می‏باشد. برای مثال سوخوی24 به دلیل بهره‏گیری از موتورهای پرمصرف، دودزا و بسیار پر سر و صدای توربوجت، برد پروازی اندکی دارد که این امر، برای یک بمب‏افکن تاکتیکی که جهت رقابت با اف111 آمریکایی ساخته شده است، بسیار نامطلوب محسوب می‏‎شود. سوخوی24، از نظر آئرودینامیکی، بسیار به جنگندهء MiG-23 Flogger شباهت دارد، اگرچه سوخوی24 اساسن بزرگتر است. بالهای متغیر سوخوی24، بر شانه‏های این بمب‏‎افکن سوار شده‏اند و در حالت کاملن جمع شده، زاویهء 69 درجه دارند.